Koszmar senny

(potocznie koszmar, dawniej koszemar; z fr. cauchemar – "mara łóżkowa") – długotrwałe, wywołujące przerażenie marzenie senne, występujące w fazie snu REM, których treść przedstawia wydarzenia zagrażające życiu, bezpieczeństwu czy własnej integralności; ich wystąpienie przerywa sen.
Występują u około 10-15% dzieci w wieku 3-5 lat, oraz okazyjnie u około 50% dorosłych.

Typowe koszmary senne

Koszmar, Johann Heinrich Füssli

• bycie nagim
• spadanie
• topienie się
• śmierć bliskich osób
• uczucie niemożności ucieczki przed niebezpieczeństwem
• duchy, potwory i inne postacie, czy zwierzęta wywołujące uczucie strachu
• przykre wydarzenie, które może śniącego w nieodległym czasie spotkać (np. egzamin w szkole, zwolnienie z pracy itp.)
• sny o treści kryminalnej (aresztowanie, rewizja)
• sny o treści suicydalnej (wbicie sobie noża w brzuch, powieszenie się)
• wypadanie stałych zębów

Wszystkie te zdarzenia, gdyby miały miejsce na jawie, wywoływałyby uczucie strachu i również dzieje się tak podczas marzeń sennych o tej treści.

Przyczyny

Powstawanie koszmarów u dzieci związane jest prawdopodobnie z kształtowaniem się sumienia i poczucia winy. Przypuszcza się także, że koszmary senne mogą występować jako reakcja dziecka na niepokój w rodzinie lub z powodu innych urazów psychicznych.
Koszmary senne dorosłych są podobne do dziecięcych o tyle, że stanowią sygnał o psychicznym zranieniu. Mogą być również objawem rozwijania się chorób somatycznych i zaburzeń w fizjologii organizmu.
W teorii psychoanalitycznej interpretuje się marzenie senne jako spełnienie pragnienia, które nie jest spełniane w rzeczywistości. Może to być spowodowane fizycznymi, obiektywnymi przeszkodami (np. kiedy więzień ma sny seksualne) lub wewnętrznym zakazem (zob. konflikt wewnętrzny). W tym drugim przypadku spełnienie pragnienia może wywoływać poczucie winy i lęk, który sprawia, że spełnienie marzenia jest przeżywane jako koszmar.
Odrębna interpretacja dotyczy spełnienia fantazji które mogą być dla jednostki niebezpieczne, takich jak tendencje autoagresywne, sadomasochistyczne, itp. Koszmary mogą też przedstawiać powszechne w danej kulturze metafory, np. kobieta śniąca o spadaniu może podświadomie obawiać się uznania przez otoczenie za "kobietę upadłą".